[Thatcheryzm państwowy uznaje tylko jeden rodzaj kompetencji]

Mówi Krystian  Lupa.
- Nasze cele i wektory działań 
w strukturach państwa stają się nieczytelne. 
Zanika nawet pozór, 
że dialog państwa z obywatelem wytycza jakieś kierunki. 
Rozrasta się 
nieobliczalnie pornograficzny spektakl polityczny 
wciągający obywateli w jakieś poplątanie. 
W  transie wzajemnych kompromitacji 
rozpuszcza się widzialność ważnych problemów -
znika pasja wspólnego dążenia, 
radość budowania, 
która jest 
niezbędnym czynnikiem zdrowia społecznego 
i wspólnotowego poczucia sensu. 
W tym pornograficznym spektaklu politycznym 
rośnie chorobliwa żądza władzy polityków, 
którzy z kolei pod ciśnieniem zbłaźnienia 
coraz bardziej infantylnie ją kamuflują.

- Politycy tylko udają, że realizują jakąś misję. 
Dotyczy to wszystkich uczestników życia politycznego. 
Platforma Obywatelska ukrywa potrzebę władzy 
pod ideą modernizacji,
 z kolei prawicowa opozycja 
kamufluje ją miłością do Polski. 
PiS chce władzy nie dla władzy, 
ale dlatego, że ich miłość do Polski jest już tak nieutulona,
 że muszą mieć tę władzę, aby uratować kraj przed apokalipsą.
Nikt się nie zająknie, że władzę ma w głębi swojej natury.

Co złego jest we władzy?

- Nic, pragnienie władzy jest naturalne, 
im jednak dalej idziemy z naszą cywilizacją i kulturą, 
tym bardziej potrzeba władzy jest zakłamywana i ukrywana.


 Od człowieka, który podejmuje się służby dla państwa, 
wymaga się dojrzałości, 
to znaczy z jednej strony powściągnięcia pokus 
egzotyczno-infantylnych, 
z drugiej świadomości, 
że sprawy społeczeństwa naprawdę go obchodzą, 
że modernizacja czy patriotyzm są naprawdę jego ideami. 


To powinno być długotrwałe, prawdziwe 
obcowanie z jakimś wyzwaniem, 
które pozwala zdobyć kompetencje. 
A nie pozorne, jak dzieje się obecnie w Polsce.

Robert Musil pisał w "Człowieku bez właściwości", że
 im bardziej rozwija się społeczeństwo i cywilizacja, 
tym bardziej jego wyzwania przerastają indywiduum. 
Dzisiaj nie tylko ludziom, ale instytucjom władzy
jest coraz trudniej sprostać współczesnemu światu. 
Zalewa nas ogrom wymagań, 
a my zamiast stawić im czoło, 


ukrywamy niekompetencję 
i stosujemy anachroniczne techniki sprawowania władzy.
 Aparat władzy jest zawsze o dzień do tyłu, 
nie jest w stanie nadążyć nawet za tym, co człowiek wytwarza.

Władza jest anachronizmem?

- Anachroniczne są postawy ludzi,
którzy są do niej przypięci. I to jest najgorsze. 
Odkąd politycy stali się profesjonalni,
 zamiast naprawić technikę władzy, zmieniają ją na gorszą. 
Na przełomie XIX i XX wieku problemem sprawowania władzy 
zajmowali się humaniści, 
którzy aby stawić czoło światu, 
pracowali nad swoim rozwojem wewnętrznym. 
Dzisiaj zawodowy polityk w żadnym wypadku 
nie podejmie takiego wyzwania.
Jak się ten proces przejawia w kulturze? 

- Od dawna rośnie moja frustracja 
i poczucie całkowitego nieporozumienia. 
Trzeba by zacząć od banałów, że 
władza nie zadaje sobie istotnych pytań, 
jak w tej szczególnej sytuacji partnerować rozwojowi kultury. 
Kultura to jednak inne wyzwanie, 
niż kolejnictwo czy gospodarka. 
Kultura, a zwłaszcza sztuka, która jest awangardą kultury, 
wyprzedza rozwój rzeczywistości. 
Sprawia, że człowiek nie zostaje z tyłu, 
nie jest outsiderem wobec zaskakujących go przemian, 
pozwala te przemiany tropić i wyprzedzać. 
20 lat temu, kiedy rozpoczęła się w Polsce wielka przemiana, 
kiedy zachłysnęliśmy się wolnością, 
wielkie wrażenie zrobiła na mnie wypowiedź Tadeusza Kantora
 o nowych ekipach rządzących. 
Kantor mówił, że z zapartym tchem słuchał tego,
co mówią politycy tej wolnej Polski, 
od których tyle oczekiwaliśmy. 
A wtedy premierem został Tadeusz Mazowiecki, 
więc nie byle kto, elita. 
"Słuchałem uważnie - mówił Kantor - 
ale żaden z tych polityków nie wypowiedział słowa sztuka. 
Oni pożałują tego, oni przez to przegrają".


- Można wziąć poprawkę na artystyczny egotyzm Kantora, ale w tym zdaniu jest coś profetycznego i tego zdania nie można zlekceważyć. Kantor zwrócił uwagę, że możemy coś bezpowrotnie stracić, zepsuć w impecie przemiany. Tak było na początku XX wieku, kiedy powstawały buńczuczne nowe ustroje, wtedy zagrożeniem dla kultury była pycha władzy. Dzisiaj równie groźny jest moment paniki, kiedy ma się poczucie tonącego statku i wyrzuca się niepotrzebny balast. Chodzi o postrzeganie kultury wyłącznie jako problemu podrzędnego, poddanego imperatywom finansowym.

- Oczywiście, świat się zmienia, warto zadać pytanie, czy struktury wyhodowane w czasach komunizmu funkcjonują prawidłowo, czy nie są formułami martwymi, można pomyśleć o ich lepszym działaniu. Ale tej dyskusji nie można prowadzić, stosując wyłącznie jako kryterium sprawy ekonomiczne. A tak jest dzisiaj w Polsce. Wyobraźnia polityków i urzędników odpowiedzialnych za kulturę kieruje się tylko w jedną stronę. Ci ludzie nie uczestniczą w ważnych dyskusjach o sztuce, nie dorastają do problemu zmian kulturowych.

Przykładem może być dyskusja na temat Teatru Dramatycznego w Warszawie. Wiceprezydent miasta zarzucał niedawno twórcom, w tym także i mnie, że źle wykorzystujemy dużą salę teatru, która ma tyle i tyle miejsc, jest architektonicznie stworzona do takich a takich przedstawień, tymczasem my ją przebudowujemy, zmniejszamy widownię, budujemy nad nią nową, co powoduje straty finansowe, na które teatr nie może sobie pozwolić. 
Urzędnik nie bierze pod uwagę, że język sztuki się zmienia,
że tzw. scena włoska - czyli płaska widownia z podniesionym podestem okna scenicznego - jest anachroniczna. W Paryżu, gdzie rzekomo obowiązuje wściekły, kapitalistyczny mechanizm, trzy wielkie teatry: La Colline, Théâtre de la Ville i Odéon przeszły przebudowę i na miejsce widowni włoskiej zbudowały amfiteatralną. Kosztem utraty pewnej liczby miejsc stały się współczesnymi teatrami, w których może powstać nowa relacja z widzem. Przy czym nie chodzi o żadne sceny eksperymentujące, ale teatr środka! Zmiana przestrzeni teatru to nie jest wymysł artystów, ale proces kulturowy i urzędnik odpowiadający za kulturę w stolicy powinien o tym wiedzieć. Nasze teatry nie mogą "ostać się po dawnemu", bo zaczynają się w nich zjawiska, które nie mieszczą się w epoce Gustawa Holoubka. To nie są żadne fanaberie.

Czego pan jako twórca teatralny oczekuje od polityków?

- Aby byli bardziej wychyleni w stronę kultury. Kultura i sprawy zagraniczne to dwa niezwykle delikatne obszary działania władzy, które są rodzajem papierka lakmusowego wskazującego na jakość danej ekipy. Wymagają awangardowych umiejętności. 
Jesteśmy w stanie przeboleć, że jest mało pieniędzy, 
ale nie można przeboleć, że  partnerzy z rządu 
podejmują powierzchowne i nonszalanckie decyzje,
bez prawdziwego wejścia w dyskurs. 
W niedawnym wywiadzie minister kultury Bogdan Zdrojewski oznajmił, że jest konserwatystą. To oczywiście jego sprawa, ale pomyślałem sobie, czy minister kultury (a więc również sztuki) ma prawo być konserwatystą. Czy można być konserwatystą, nawigując mechanizmami sztuki, która z natury swej jest progresywna, wyprzedzająca czas, awangardowa?

Oprócz kultury minister odpowiada także za dziedzictwo narodowe, które wymaga konserwatywnego podejścia.

- Czy jednak obecna formuła 
"Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego" nie jest absurdalna? 
Łączenie w jedną strategię, w jedno myślenie 
przechowywania czegoś, co było 
i animowania czegoś, co się rozwija 
wydaje mi się fatalnym pomysłem. 
Postawy osobiste naszych szefów, 
a co za tym idzie również decyzje wobec 
zjawisk i problemów kulturowej awangardy 
wydają mi się prowincjonalne. 
Nie są oni zorientowani ani nie biorą udziału 
w kulturowym i artystycznym światowym dyskursie, 
a sądząc po rezultatach i decyzjach, 
kręgi ich konsultantów 
to raczej kulturowa konserwa 
bardziej myśląca o własnych zagrożonych interesach 
niż o rozwoju czegokolwiek.

Trudno chyba zarzucić tej władzy, że nie dyskutuje o kulturze, w końcu zorganizowała dwa poważne kongresy kultury w Krakowie i we Wrocławiu. Premier Tusk rok temu podpisał pakt dla kultury gwarantujący m.in. wzrost środków na kulturę z budżetu państwa.

- Oczekiwałem z nadzieją skutków tych kongresów, 
jednak ich przebieg i rezultat mnie rozczarowały, 
zwłaszcza jeśli chodzi o głos władzy w tej debacie. 
Cały czas dźwięczała w nim chęć uchylenia się,
 zmniejszenie sobie kłopotu. 
W związku z czym władza promowała 
mechanizmy i instytucje kultury, 
które mają komercyjny charakter. 
Kongresy nie rozwiązały wielu podstawowych problemów. 
Toczą się kongresowe dyskusje, 
jak u Musila gada się o ważności kultury, 
a praktycznie nic z tego nie wynika. 
Przez Polskę toczy się fala decyzji władz różnych szczebli 
lekką ręką przemeblowujących na własną modłę teatry. 
Takim aktualnym problemem jest na przykład zarządzanie Starym Teatrem i czekająca nas zmiana dyrekcji.

Minister chce ogłosić zamknięty konkurs na dyrektora, to złe rozwiązanie?

- Złe, ponieważ zignorowano radę artystyczną teatru, która chciała przedstawić swoich kandydatów. Rada nie jest tworem iluzorycznym, w jej skład wchodzą twórcy o dużym dorobku, m.in. Jerzy Trela, Jan Peszek, Małgorzata Hajewska-Krzysztofik, Krzysztof Globisz. 
Do tej pory kolejni ministrowie kultury liczyli się z jej głosem, 
ale ostatnią decyzję podjęto bez żadnej konsultacji z nami, 
nie dostaliśmy także odpowiedzi na nasz list.

- Rada ma dwóch kandydatów, ale nie zdołaliśmy ich przedstawić ministrowi, bo nie miał czasu się z nami spotkać. Chciałbym podkreślić, że nie jesteśmy przeciw zmianom. Dyrektorzy chętnie trwaliby dożywotnio na stanowisku, ale w Starym Teatrze tak się nie dzieje właśnie dzięki radzie artystycznej, która dba o rozwój artystyczny tej sceny. 

Konkurs nie gwarantuje rozwoju teatru?

- Ideą konkursu jest zabezpieczenie przed zbyt zastarzałymi, nieobiektywnymi kryteriami. Ale w praktyce dzieje się odwrotnie, 
konkursy rozstrzygane są często według kryteriów politycznych, 
a nie artystycznych, i promują ludzi spoza dyskursu o sztuce. 
Można podać wiele przykładów teatrów, 
w których rok po konkursie mieliśmy katastrofę. 
Konkurs w dzisiejszych warunkach 
to umycie rąk przez władzę albo kryptomanipulacja.

Co będzie, jeśli dyrektorem Starego Teatru zostanie ktoś nieakceptowany przez radę?

- Zawsze jest tak, że ludzie, którzy muszą zostać w teatrze, zostają, a ci, którzy nie muszą, odchodzą.

- Chciałbym, aby dyrektorem był ktoś, kto będzie walczył o rozwój Starego Teatru, oczekuję tego od każdego nowego dyrektora. Jako świadek następujących tu po sobie i współtworzących trzech pokoleń czuję się w większym stopniu odpowiedzialny za ten teatr. Odczuwam niepokój, że może stać się z nim coś złego.

dzieje się bardzo dużo, relacja teatru ze społecznością, z młodym pokoleniem jest fantastyczna, podobnie jest ze sztukami plastycznymi. Cokolwiek się stanie, 

jakiekolwiek błędy władza popełni, nie zabije sztuki. 

Ale może zaprzepaścić potencjalną szansę jej erupcji, 

zniekształcić lub sparaliżować impet jej rozwoju.

W polskich miastach rosną nowe muzea, sale koncertowe, teatry. Poza wpadką władz Warszawy z Muzeum Sztuki Nowoczesnej wszystko się udaje. Inwestycje nas nie ratują?

- Mimo inwestycji nasze życie duchowe funkcjonuje w tej chwili biednie. Kultura działa w postindustrialnych przestrzeniach, na obrzeżach miejskich molochów. 

Na przełomie XIX i XX wieku, kiedy rodziły się utopijne projekty,

 było inaczej.

 Takie twory, jak Wyspa Muzeów w Berlinie 

albo MuseumsQuartier w Wiedniu 

powstawały zbiorowym wysiłkiem wielu ludzi, 

którzy chcieli zmienić wizerunek europejskich miast, 

tak aby obok kościoła i rynku pojawiły się w ich centrum 

publiczne kompleksy kultury. 

Budowa zaniedbanej wyspy kultury odbywała się wtedy 

o wiele prężniej niż dziś, 

bo była ideą fixe w wielu głowach. 

Nie widzę dzisiaj polityków,

 dla których kultura byłaby duchową potrzebą. 

Realizują najczęściej cudze pomysły dla pokazania, 

że to nie jest im obce. Ale 

pomiędzy "to nie jest mi obce" 

i prawdziwą, żyjącą w duszy ideą jest duża różnica.

Zawsze pojawia się argument, że jesteśmy na dorobku, odrabiamy zaległości, a społeczeństwo jest biedne i nie stać nas na taką kulturę, jaką mają Francuzi czy Niemcy.

- Oszczędzanie na kulturze się nie opłaca. Wiemy dzisiaj, że miasta, które są żywymi ośrodkami kultury, o wiele szybciej się rozwijają gospodarczo, są na ten temat dobrze udokumentowane prace naukowe. Pilnowanie i siedzenie na tradycji nie rozbudza nowego życia.

- Ha, ha... Czemu nie? 

Mam przemożne poczucie, 

że w społeczeństwie istnieje osobliwa siatka powiązań, 

coś w rodzaju układu krwionośnego, 

w którym kultura pełni rolę krwi 

przenoszącej niezbędny do życia tlen. 

Kiedy ten system zostaje zredukowany 

lub choćby tylko lekceważony, 

organizm zaczyna źle funkcjonować. 

Postawmy pytanie, dlaczego nieustannie w Polsce ujawniają się jakieś obstrukcje? Dlaczego ciągle odkrywamy jakieś dziury? Ledwo załata się jedną dziurę, zostaje odkryta kolejna. 

Nie ma rozwoju, nawigacji państwem, tylko łatanie.

To wszystko z powodu zaniedbania sfery kultury?

- Oczywiście nie tylko. Zbyt długo nasza sytuacja bazowała na chwiejnej stabilności pomiędzy dwiema siłami politycznymi. Dzisiejsze spolaryzowanie sceny politycznej i zdemonizowanie opozycji przykryło wszystkie inne problemy, wszędzie jest w tej chwili traumatyczna nienawiść, zarówno w makromechanizmach, jak i w duszach ludzkich, i nie jest to dobre dla sprawowania władzy.

- To dziwne, jak daleko możemy na tym zajechać. Ciągle buntujemy się przeciw tym absurdom, aby je na nowo łykać. Wszyscy jesteśmy pornografami,

 karmimy się pornografią zboczeń naszej władzy. 

Nie zgadzam się z tezą, 

że ten absurd napędzają media, 

jesteśmy w końcu ich odbiorcami, 

to od nas zależy, jaki obraz świata nam sprzedają. 

Nastąpiło szalenie niebezpieczne sprzężenie zwrotne, 

jesteśmy świadkami 

jakieś przedziwnej psychopatycznej apokalipsy 

i dlatego mam wrażenie, że ta Kubinowska perspektywa miasta snu w jakiś sposób dziwnie przylega do naszej rzeczywistości.

- Problem w tym, że z tego snu nie można się obudzić, bo on wymusza ciągi dalsze, jakbyśmy stracili wpływ na przyszłość. 

Również obecna walka z kryzysem i oszczędzanie są jak epidemia. 

W normalnej sytuacji potrafimy odróżnić

rzeczy nienaruszalne od tych, które można ruszyć. 

Kiedy wybucha epidemia, 

w poczuciu przymusu zaczynamy naruszać rzeczy nienaruszalne. 

Mało tego, w zdrowej sytuacji istnieje hierarchia ludzi, 

którzy mają prawo naruszyć granice i ludzi, 

którzy tego prawa nie mają. 

W momencie epidemii następuje 

pospolite ruszenie niekompetentnych. 

Coś takiego już nastąpiło. 

I to jest oczywiście samobój dla Platformy Obywatelskiej. 

Zdziwimy się, ale oni naprawdę przegrają.

Na kogo będzie pan głosował?

- Nie wiem, od dawna nie głosowałem na żadną bliską mi opcję polityczną, za każdym razem patrzę na sytuację strategicznie. 

Nie rozumiem miałkości i słabości polskiej lewicy, 

nie rozumiem niskiego politycznego potencjału 

ludzi myślących w Polsce nowocześnie. 

                                                                 Źródło: Gazeta Wyborcza

Jeżeli polityka została zredukowana do  ślepego popierania rynku

bez uwzględniania  kontekstu: społecznego, ekologicznego,  także gospodarczego 

i jednej recepty: więcej rynku - mniej państwa,

to  profesjonalizm i kompetencje  sprowadzają się 
do jednego typu zachowań. 
Wszystko co 
wykracza poza  jest ignorowane,  
lub spychane na niższy szczebel  kompetencji,
bez idących za tym   pieniędzmi. 
Niższy szczebel, 
który teoretycznie powinien być  bardziej społeczny, 
bliższy potrzebom obywatela, 
postawiony pod ścianą niedomykającego się budżetu, jest
jeszcze bardziej restrykcyjnie -rynkowy antyspołeczny, 
bardziej niż na szczeblu centralnym.
W tej sytuacje gdy liczy się tylko wynik finansowy 
wszelkie inne kompetencje schodzą na drugi plan.