Barbara Szelewa

07.06.2012

W swojej ostatniej książce, End this Depression Now!,  Paul Krugman chce przemówić bezpośrednio  do opinii publicznej  w krajach dotkniętych kryzysem –  ponad głowami „bardzo poważnych ludzi”.  To właśnie ich polityka, jak twierdzi,  sprowadziła nas wszystkich na złą ścieżkę,  powodując ogromne koszty ekonomiczne i społeczne.  NauczkaKrugman przekonuje  przede wszystkim,  że recepta na zakończenie kryzysu  jest w zasięgu ręki.  Władze powinny skierować uwagę  na problem bezrobocia,  zamiast tak bardzo przejmować się  deficytem budżetowym.  Na oszczędzanie  (i np. wysokie stopy procentowe)  czas przychodzi razem z boomem,  kiedy rośnie inflacja, a gospodarce grozi „przegrzanie”.  Kiedy zaś rośnie bezrobocie  i spada przez to popyt na rynku,  rząd musi swoimi inwestycjami opłacać miejsca pracy.  „Jeśli zwykli obywatele zaciskają pasa – wydają mniej  – i rząd też wydaje mniej,  to kto będzie kupował amerykańskie produkty?”  A jak nikt nie będzie kupował,  to jeszcze bardziej spadnie liczba miejsc pracy  i spirala kryzysu będzie się dalej nakręcać. „Gdy ty wydajesz, ja zarabiam”  – to zdanie pojawia się wielokrotnie, jak refren,  chyba po to, by wytłumaczyć,  a może nawet wtłoczyć niektórym do głowy,  że gdy rząd wydaje pieniądze,  to ktoś inny (najlepiej, jeśli są to obywatele),  kto dzięki temu zachował lub dostał pracę,  wydaje je na produkty gospodarki  i w ten sposób ją ożywia.  Sprawa deficytu, zwłaszcza w USA,  w przypadku których oprocentowanie  obligacji jest niezmiennie niskie,  powinna zejść na dalszy plan.  Wielki kryzys już w latach 30. nauczył nas,  co należy robić, by tworzyć miejsca pracy  i przywrócić wzrost.  Wystarczy sięgnąć po te znane narzędzia,  czyli przede wszystkim publiczne inwestycje  na wielką skalę.  Ale ale, jak to? Przecież podobno  „zadłużyliśmy się już wszyscy ponad miarę”  i „musimy się zachować odpowiedzialnie”:  najpierw oddać dług,  by w ten sposób odzyskać zaufanie rynków  i stabilność finansową.  Po paru latach antydeficytowej indoktrynacji  łatwo przychodzi nam powtarzać podobne zdania.  Moralność i dług Nie wiedzieć czemu, pisze Krugman,  sprawę deficytu  ujmuje się w kategoriach moralnych.  Wydałeś więcej, niż masz, zgrzeszyłeś,  teraz za pokutę nie będziesz wydawał,  lecz oddawał, może nawet stracisz dom i pracę,  a dzieci twoje popadną w biedę – trudno.  Argument taki stosuje się zarówno  wobec zwykłych ludzi, jak i rządów.  Więcej: skoro obywatel musi zaciskać pasa,  to rząd tym bardziej, solidarnie.  Tyle że kiedy rząd oszczędza,  to na przykład zwalnia pracowników sektora publicznego,  wpędzając w bezrobocie i biedę swoich obywateli.  Mało to solidarne, prawda?  Argument „niemoralności zadłużania się”  jest też bardzo istotny w europejskim  dyskursie oszczędnościowym.  Tyle że sytuacja Europy różni się pod jednym,  bardzo istotnym względem  – funkcjonowania wspólnej waluty.  Bez mechanizmu automatycznego wsparcia  z centralnego budżetu dla tych krajów  wspólnego obszaru walutowego,  które przeżywają kryzys,  i w sytuacji, gdy nie mogą one prowadzić  samodzielnej polityki monetarnej,  kraje te pozostają wobec kryzysu  bezbronne.  I padają ofiarami oszczędnościowego  przymusu.  Gdyby miały własną walutę, mogłyby ją  zdewaluować,  tym samym przywracając konkurencyjność  swojemu eksportowi i zwiększając szanse na przyspieszenie wzrostu.  Mogłyby też samodzielnie manipulować  stopą procentową.  Nieobniżanie stóp procentowych  przez Europejski Bank Centralny  w obawie   przed inflacją  i wprowadzanie programów oszczędnościowych  we wszystkich krajach strefy euro,  również tych,  które mają nadwyżkę handlową,  jeszcze bardziej zmniejsza szanse  na wyjście z kryzysu tych państw,  których głównym problemem jest deficyt handlowy.  Rozwiązaniem dla Europy nie jest jednak powrót  do walut narodowych,  niezależnie od tego, jak wiele wad miałaby strefa euro.  Koszty jej likwidacji, również symboliczne,  mogłyby być trudne do uniesienia.  Nie musicie tego robić Co zatem powinna zrobić Europa? Na przykład, zdaniem Krugmana,  pozwolić na lekko podwyższoną inflację,  tak by kraje „deficytowe”, nie obniżając płac,  stały się bardziej konkurencyjne  wobec krajów „nadwyżkowych”.  W nich z kolei należałoby zastosować  ekspansywną politykę fiskalną.  Stworzyłoby to szansę,  że popyt na produkcję z krajów  najbardziej dotkniętych kryzysem wzrośnie  – bardziej produktywni (i zamożniejsi) Niemcy  mogliby np. konsumować więcej  tańszych towarów z Hiszpanii.  Realne problemy z deficytem budżetowym  w tych krajach wymagałyby w długim okresie  oszczędności,  ale drakońskie cięcia w krótkim okresie  będą dla nich po prostu zabójcze. Jeśli rozwiązanie jest takie proste,  to dlaczego tak wielu „bardzo poważnych ludzi”  wciąż utrzymuje, że  najważniejsza jest dyscyplina finansowa?  Słyszymy różne odpowiedzi, czasem domysły.  Krugman oskarża:  o działanie na rzecz instytucji  finansowych i ich interesów,  o obronę tych instytucji  kosztem całych społeczeństw,  wreszcie o uzasadnianie  obojętności wobec cierpienia i okrucieństwa.  Na początku End this Depression Now! autor deklaruje,  że książka napisana jest przystępnym językiem – dla ludzi,  wyborców, którzy mogą wybierać inaczej albo naciskać  na swoich reprezentantów politycznych.  Rzeczywiście tak jest, do tego Krugman,  pisząc o ekonomii, przyjmuje perspektywę  zwykłego człowieka.  Nie jest to racjonalna jednostka  maksymalizująca własny zysk  znana z neoklasycznej teorii ekonomii,  przeciwnie – to jednostka całkiem realna,  zmęczona, rozczarowana i zniechęcona,  jednostka, której odbiera się prawo do decydowania  o własnej przyszłości.  Jeśli przez długi czas będzie bez pracy,  być może złamie jej to życie,  może nie będzie jej stać na leczenie  ani na studia dla dzieci.  Trzymając się kurczowo jednego podejścia  do walki z kryzysem,  nie wolno zapominać,  że wpływa się na los milionów konkretnych ludzi.  Nie skazujcie ich na nieszczęśliwe życie,  nie musicie tego robić  – to główne przesłanie End this Depression Now!. Trudno po jej lekturze zrozumieć,  dlaczego polityka mająca przynieść ulgę  zwykłemu człowiekowi,  który wziął kredyt na mieszkanie  i nie jest w stanie go spłacić,  jest od razu nazywana „populizmem”,  a polityka pomagająca  utrzymać wysokie zarobki tym,  którzy i tak już są bogaci,  nosi dumne miano „racjonalnej”.  Jak przekonuje Krugman,  polityka fiskalnej wstrzemięźliwości przynosi efekty  w bardzo specyficznych warunkach,  bynajmniej nie tak krytycznych,  w jakich są teraz dotknięte kryzysem gospodarki. Paul Krugman, „End this Depression Now!”,  W.W. Norton & Company (2012)